در سال‌های اخیر بسیاری از پناهجویان ایرانی و غیرایرانی به دنبال کشور مناسب پناهنده ایرانی و عملا کشورهایی که دیپورت نمی‌کنند یا کشور بدون بازگرداندن مهاجر بوده‌اند. در این میان، کشورهایی با سیاست‌های مهاجرت انسانی و تعهد به کنوانسیون ژنو پناهندگان را از اخراج اجباری مصون می‌دارند. اما دیپورت شدن از یک کشور یعنی چه؟
در این مقاله حامی مهاجر، به بررسی ۱۲ کشور امن برای پناهجویان می‌پردازیم. توضیح می‌دهیم که چگونه قوانین این کشورها باعث محدود شدن یا توقف بازگشت اجباری و دیپورت پناهجویان شده است. همچنین موضوع مرتبطی مانند قانون دوبلین چیست و نقش آن در «دیپورت پناهجو» از اروپا به چه صورت است و نکاتی برای پناهندگی بدون دیپورت را ارائه می‌کنیم.
موسسه مهاجرتی حامی مهاجر با بیش از یک دهه تجربه، ارائه‌دهنده خدمات تخصصی اخذ انواع ویزا، ویزای شینگن و مهاجرت به کشورهای مختلف ازجمله آمریکا، کانادا، ترکیه، امارات، آلمان، فرانسه، ایتالیا، روسیه و قبرس است. این مجموعه با تیمی حرفه‌ای از کارشناسان تور و ویزا، مسیر مهاجرتی شما را با اطمینان و پشتیبانی کامل هموار می‌کند.
دیپورت چیست و چرا برای پناهجویان اهمیت دارد؟
ابتدا لازم است تعریف دقیقی از دیپورت ارائه دهیم و اهمیت آن را بررسی کنیم. دیپورت به معنای اخراج اجباری فرد از کشوری است که به صورت موقت یا دائم در آن اقامت دارد. این اقدام معمولا زمانی صورت می‌گیرد که فرد قوانین کشور مقصد را رعایت نکرده یا مدارک لازم را به صورت کامل ارائه نکرده باشد. برای پناهجویان، دیپورت می‌تواند به معنای بازگرداندن آن‌ها به کشور مبدأ و مواجهه با خطراتی مانند جنگ، شکنجه یا بی‌ثباتی سیاسی باشد که جان و امنیت آنان را به مخاطره می‌اندازد.
تفاوت دیپورت و اخراج چیست؟
ممکن است این دو واژه به صورت مترادف به کار روند؛ اما تفاوت‌هایی دارند. دیپورت عمدتا به افراد خارجی اطلاق می‌شود که به دلایل قانونی از کشور اخراج می‌شوند؛ در حالی که اخراج ممکن است شامل افراد دارای تابعیت آن کشور نیز باشد که قوانین را نقض کرده‌اند؛ بنابراین، دیپورت بیشتر در مورد پناهجویان و مهاجران خارجی کاربرد دارد.
در ادامه با ۱۲ تا از بهترین کشورهای بدون دیپورت آشنا می‌شوید.
۱. کانادا؛ بهترین کشور بدون دیپورت برای پناهجویان
کانادا به‌عنوان یکی از بهترین کشورها برای پناهندگی شناخته می‌شود. طبق قوانین مهاجرت به کانادا و توصیه‌های سازمان ملل، تا زمان بررسی کامل درخواست پناهندگی شما امکان دیپورت از خاک کانادا وجود ندارد. به‌عبارت دیگر، «Non-refoulement» (اصل عدم بازگرداندن اجباری) در قانون کانادا حفظ شده است. جمله زیر از سایت کمیساریای عالی سازمان ملل متحد برای پناهندگان (UNHCR) قوانین پناهندگی و کشورهای بدون دیپورت نقل می‌شود:
«شما نمی‌توانید به کشوری که جان یا آزادی شما در آن در خطر است، فرستاده یا اخراج شوید… تا زمانی که درخواست پناهندگی شما بررسی می‌شود، دیپورت در صورت ورود بدون روادید انجام نمی‌شود».
بنابراین هر پناهجو حتی بدون ویزای قانونی تا تعیین تکلیف درخواستش، اجازه اقامت موقت دارد. البته کانادا پناهجویان برخی کشورها را بنابر ناامن بودنشان، در فهرست ممنوعیت اخراج قرار می‌دهد.
در عمل، نرخ قبول تقاضاهای ایرانی در کانادا بالاست. در سال ۲۰۲۳، از ۵,۹۸۰ پرونده ایرانی ارسال‌شده حدود ۴,۹۹۷ نفر پذیرفته شدند و بدین‌ترتیب عملا دیپورت بسیار دشوار است.
کانادا به‌عنوان کشوری با حفاظت بین‌المللی قوی و اصول پناهندگی انسانی، بسیاری پناهجویان ازجمله پناهندگان سیاسی را می‌پذیرد و فرصت اقامت قانونی می‌دهد.
۲. آلمان؛ قوانین سخت اما بدون دیپورت فوری
در فرهنگ آلمانی گفته می‌شود «نظم مهم است» (Ordnung muss sein)؛ اما همین نظم اجازه پیچیدگی فرایند‌های اداری و حقوقی را داده تا درنهایت بیشتر افراد در آلمان باقی بمانند.
قوانین سختگیرانه دریافت شهروندی آلمان شهرت دارد؛ ولی برخلاف تصور عام، دیپورت پناهجویان بلافاصله اجرا نمی‌شود. در سال‌های اخیر، شمار درخواست‌های پناهندگی در آلمان کاهش ولی روند اخراج افزایش یافته است. مثلا در ۲۰۲۴ حدود ۲۰ هزار نفر از آلمان اخراج شدند؛ اما حدود ۶۳٪ از تلاش‌های دیپورت ناموفق بود.
بسیاری از افرادی که در معرض بازداشت یا حکم اخراج (دیپورت) قرار گرفته‌اند، در مرحله اجرا موفق به توقف آن شده‌اند. این توقف به یکی از دلایل زیر بوده است:
- فرار یا ترک محل اقامت موقت پیش از اجرای حکم؛
- معافیت پزشکی یا شرایط جسمی خاص که اجرای دیپورت را غیرممکن یا غیرقانونی کرده است؛
- صدور حکم قضایی یا مداخله دادگاه که اجرای تصمیم اخراج را متوقف کرده یا آن را نقض کرده است.
دولت آلمان حتی مقررات خاصی مانند اعطای وضعیت «اقامت موقت شانس» (Chancen-Aufenthalt) برای پناهجویان با اقامت موقت تصویب کرده تا اجرای اخراج به تعویق افتد. شاید به همین دلیل بیشتر پناهجویان ابتدا با ویزای توریستی آلمان ازطریق مرزهای زمینی وارد این کشور شده و سپس اعلام پناهندگی می‌کنند. البته این روش به هیچ‌عنوان توصیه نمی‌شود.
به‌علاوه، طی بحران افغانستان (۲۰۲۱) آلمان به همراه کشورهای اروپایی دیگر تعلیق اخراج را اجرا کرد. به‌عنوان مثال، تمام اخراجات به افغانستان متوقف شد.
به‌طور کلی، هرچند قوانین داخلی اجازه اخراج مهاجران متخلف را می‌دهد؛ اما فرآیند اداری طولانی، امور حقوقی و «Chancen-Aufenthalt» دولتی سبب شده دیپورت شدن از آلمان اغلب به تعویق بیفتد و پناهجویان فرصت جمع‌آوری مدارک و پیگیری توسط وکیل مهاجرت را داشته باشند.
۳. فرانسه؛ یکی از بهترین کشورهای بدون دیپورت در موارد خاص
فرانسه با میهمان‌نوازی تاریخی (موتو شهرداری: Liberté, égalité, fraternité) به‌عنوان کشوری تابع قوانین بین‌المللی پناهندگان شناخته می‌شود. در سال ۲۰۲۴، این کشور حدود ۱۵۸ هزار درخواست پناهندگی دریافت کرد و حدود ۷۲۱ هزار پناهجوی ثبت‌شده دارد. با وجود سیاست‌های مهاجرتی سخت‌تر در سال‌های اخیر، فرانسه اصل منع بازگشت پناهجویان به کشورهای ناامن را رعایت می‌کند.
به‌عنوان مثال، زنان باردار، کودکان، بیماران صعب‌العلاج و قربانیان شکنجه یا قاچاق انسان پیش از اخراج، فرصت استفاده از حقوق قانونی خود را در دادگاه استیناف دارند. در بسیاری از این موارد، اجرای حکم اخراج به حالت تعلیق درمی‌آید یا به تعویق می‌افتد. سازمان‌های حقوق بشری گزارش کرده‌اند که جمهوری فرانسه دیپورت پناهجویان آسیب‌پذیر را به تأخیر می‌اندازد یا به‌طور کامل متوقف می‌کند.
کنوانسیون ژنو ۱۹۵۱ و کنوانسیون‌های اروپایی حقوق بشر نیز در فرانسه لازم‌الاجرا هستند؛ به‌ویژه اصل عدم بازگرداندن اجباری که اهمیت ویژه‌ای دارد. به همین دلیل، فردی که ثابت کند در کشور مبدأ در خطر شکنجه یا آزار است، با پذیرش تقریبا حتمی (شناخته‌شدن به‌عنوان پناهنده سیاسی یا برخورداری از حمایت فرعی) مواجه خواهد شد.
با وجود چنین سیاست‌های انسانی، فرانسه تنها مسیر پناهندگی را برای ورود قانونی باز نگذاشته است. مسیرهایی مانند اقامت فرانسه از طریق تمکن مالی و تحصیل در فرانسه نیز ازجمله روش‌های محبوب و قانونی برای مهاجرت به این کشور به شمار می‌آیند.
درنهایت، اگر آفیسرهای مهاجرتی فرانسه تصمیم به اخراج بگیرند، پناهجو حق اعتراض دارد و در جریان فرایند دادگاه، تا صدور حکم نهایی معمولا در خاک فرانسه باقی می‌ماند. به‌طور کلی، می‌توان گفت فرانسه با نگاهی انسان‌دوستانه پناهجویان را می‌پذیرد و در موارد خاص، اجرای احکام اخراج را متوقف می‌کند.
۴. سوئد؛ حمایت از پناهجویان و موارد استثنای دیپورت
روحیه تعادلی سوئدی‌ها که در واژه‌ی معروف«lagom» به‌معنای «نه زیاد، نه کم؛ به اندازه» خلاصه می‌شود، باعث شده حتی در دل قوانین سخت، انعطاف‌هایی برای پناهجویان انسانی در نظر گرفته شود.
سوئد با داشتن یکی از پیشرفته‌ترین سیستم‌های رفاهی اروپا، همچنان یکی از مقصدهای مناسب برای پناهجویان محسوب می‌شود. اگرچه در سال‌های اخیر تعداد متقاضیان پناهندگی در این کشور کاهش یافته، اما دولت سوئد همچنان به تعهدات بین‌المللی خود پایبند مانده و حمایت از پناهندگان را متوقف نکرده است.
برای مثال، در فوریه ۲۰۲۲ تمامی دیپورت‌ها به اوکراین به حالت تعلیق درآمد تا وضعیت جنگ مشخص شود. امروزه نیز شهروندان اوکراینی تحت چارچوب حمایت موقت اتحادیه اروپا قرار دارند.
همچنین قوانین مهاجرتی سوئد مانند بسیاری از کشورهای اروپایی، از گروه‌های آسیب‌پذیر مانند زنان قربانی خشونت، کودکان بی‌سرپرست و افرادی که قربانی قاچاق انسان بوده‌اند محافظت می‌کند و مانع اخراج آن‌ها می‌شود.
طبق آمارها، حتی در مواردی که حکم اخراج صادر می‌شود، سه‌چهارم این احکام به دلایلی نظیر نبود مستندات کافی یا مشکلات اجرایی، قابل اجرا نیستند.
گرچه «توافق تیدو» که در سال ۲۰۲۲ میان احزاب سیاسی این کشور امضا شد و برخی حقوق پناهجویان مانند تمدید اقامت را محدود کرد؛ اما همچنان امکان اعتراض قانونی به تصمیم‌های اخراج وجود دارد.
در کنار مزایای بالا، سوئد در فهرست کشورهای امن و حتی جزو ارزان‌ترین کشورها برای مهاجرت نیز قرار دارد؛ به‌ویژه برای پناهجویانی که خواهان کیفیت زندگی بالا در کنار حمایت اجتماعی هستند.
۵. هلند؛ بررسی وضعیت پناهجو قبل از هرگونه دیپورت
هلند جزو کشورهای اروپایی است که به قوانین دقیق و منظم در امور پناهندگی شناخته می‌شود. سازمان مهاجرت هلند (IND)، قبل از هرگونه تصمیم اخراج، شرایط متقاضی را به‌دقت بررسی می‌کند. طبق روند اداری این کشور، پس از ثبت درخواست، فرد به وکیل معرفی شده و همه مدارک اقامتی و خطر احتمالی برگشت بررسی می‌شود.
در صورتی که فرد به‌عنوان پناهنده شناخته شود یا مشمول حمایت فرعی گردد، مجوز اقامت موقت یا دائم می‌گیرد. در غیر این‌صورت (اگر هیچ مدرک مستدل ارائه نشود)، یک احضار برای بازگشت صادر می‌شود و فرد موظف است کشور را ترک کند.
با این وجود، روند معلق کردن دیپورت در هلند نیز معمولا دشوار است. پناهجویانی با ادعای خطر شکنجه در صورت اخراج، می‌توانند تجدیدنظر و حتی شکایت حقوق بشری کنند. این افراد، در این فاصله اقامت موقت هلند را خواهند داشت.
به‌علاوه، فشار اجتماعی و وجود اتحادیه اروپا باعث شده تا قوانین دیپورت در کشورهای مختلف به سمتی برود که حق دفاع کامل متقاضی رعایت شود.
به بیان دیگر، در عمل هلند نیز «پناهندگی بدون دیپورت» تا زمان قطعی نشدن پرونده نهایی برقرار است؛ حتی اگر حکم رد پناهندگی در دادگاه قطعی شود! پس طبق ضرب‌المثل هلندی «گاو را نگه دارید!»، تا لحظه آخر بررسی صبر کنید.
۶. نروژ؛ تعلیق دیپورت برای کشورهای ناامن
بد نیست بدانید که در نروژ، با الهام از ضرب‌المثل معروف «گاهی زندگی فقط ساده‌اش را می‌طلبد»، مقامات در برخی موارد تصمیم گرفته‌اند به‌سادگی و بدون پیچیدگی‌های اداری، اجرای حکم اخراج پناهندگان را تا زمان بهبود شرایط کشور مبدا متوقف کنند.
نروژ هم در حمایت از پناهجویان رفتار مشابهی دارد. طبق مقررات کنوانسیون ژنو و قوانین خود نروژ، دیپورت مهاجرانی که کشور مبدأشان ناامن است به تعویق می‌افتد.
به‌عنوان مثال، در پی صعود طالبان در افغانستان، نروژ همراه با بلژیک، فنلاند و کشورهای دیگر اخراج افغان‌ها را تعلیق کرد. این اقدام نشان‌دهنده پایبندی دولت نروژ به رعایت «پناهندگی انسانی» است؛ یعنی در شرایط جنگ و بحران نمی‌توان افراد را قهرا بازگرداند. همچنین نروژ برای پناهجویان اوکراینی پروتکل حمایت موقت اروپا را اجرا کرد و مهاجران اوکراینی را تا زمان بهبود شرایط در کشورهای خود زیر حفاظت قرار داد.
در عین حال، به گفته منابع رسمی، نروژ برخی پناهجویان را بازگردانده، ولی درصد قابل‌توجهی از اخراج‌ها نیز با بن بست مواجه می‌شود. دولت نروژ می‌گوید اقدام به بازگرداندن داوطلبانه افراد می‌کند. افرادی که خود تمایل به ترک دارند تا فشار روی مرزبانان را کم کند.
همچنین انتظار می‌رود پناهجویان از وکیل مهاجرت بهره بگیرند تا از حقوقشان دفاع شود. شایان ذکر است که با ضرب‌المثل نروژی «گاهی زندگی فقط ساده‌اش را می‌طلبد»، مقامات گاهی به‌سادگی حکم داده‌اند که تا بهبود شرایط مبدا، اجرای حکم اخراج متوقف بماند.
۷. بلژیک؛ سیاست‌های باز برای پذیرش انسانی
بلژیک به‌دلیل رویکرد باز خود شناخته شده است. در سال ۲۰۲۳، حدود ۲۹ هزار درخواست پناهندگی در این کشور ثبت شد. بیشتر این متقاضیان از سوریه، فلسطین، افغانستان و عراق هستند. بلژیک هم کنوانسیون ژنو را امضا کرده و به پناهجویان حق برخورداری از شرایط مناسب پناهندگی در اروپا را می‌دهد.
میزان پذیرش نیز نسبتا بالاست؛ به‌عنوان مثال، از ۳۶۷ درخواست پناهندگی ایرانی در بلژیک در ۲۰۲۳ حدود ۸۶٪ منجر به پذیرش اولیه شد.
در عمل، اگرچه بلژیک هم دیپورت‌هایی انجام می‌دهد، دولت و سازمان‌های غیردولتی به مردم آسیب‌پذیر کمک می‌کنند تا به‌راحتی اخراج نشوند. کودکان و بیماران صعب‌العلاج معمولا تحت پوشش اجتماعی ویژه قرار می‌گیرند.
سیاست مدنظر مقامات بلژیک بر «پذیرش انسانی» مبتنی است؛ به عبارت دیگر، تمرکز بر حفاظت بین‌المللی و شفافیت بیشتر، تا حد ممکن از اخراج فوری پرهیز می‌شود.
بلژیک کشور موردعلاقه موسیقیدان‌ها و هنرمندان است. برای دریافت ویزای شینگن هلند می‌توانید از حامی مهاجر وقت مشاوره بگیرید.
۸. ایتالیا؛ پذیرش پناهجو با تأخیر در اجرای دیپورت
اولین نقطه ورود بسیاری پناهجویان غیراروپایی ازطریق دریای مدیترانه، ایتالیا است. پس این کشور چکمه مانند، نقش مهمی در میزبانی از پناهندگان دارد.
در ۲۰۲۳ تعداد درخواست‌های پناهندگی در ایتالیا تقریبا دو برابر سال قبل شد. با این وجود، حقوق پناهندگی در ایتالیا گاهی با تاخیر اجرایی همراه است؛ به این صورت که اگر پناهنده‌ای درخواستش تائید شود، مجوز اقامت موقت یا دائم دریافت می‌کند؛ ولی اگر رد شود، اجرای حکم بازگرداندن او را شاهد تعلل‌های اداری و قضایی می‌کند. مثلا در سال‌های اخیر دادگاه قانون اساسی ایتالیا بارها اجرای برخی اخراج‌ها به خصوص به کشورهای ناامن را مسکوت گذاشته است.
ایتالیا از یک‌سو مهاجران دریایی را به‌طور گسترده می‌پذیرد و اسکان اولیه می‌دهد؛ اما از سوی دیگر با اروپا برای بازگرداندن برخی مهاجران غیراروپایی همکاری می‌کند.
با این حال، به دلیل پیچیدگی‌های اداری و اعتراض‌های حقوقی، اغلب اخراج‌ها لغو یا به تعویق می‌افتند.
در عمل حتی پس از رد درخواست پناهندگی نیز بسیاری از افراد تا مدت‌ها در ایتالیا می‌مانند؛ چون اجرای فوری دیپورت کمتر اتفاق می‌افتد.
۹. یونان؛ قوانین خاص برای دیپورت نکردن پناهجویان آسیب‌پذیر
یونان به‌دلیل بحران‌های پناهجویی اخیر به‌ویژه پذیرش پناهجویان سوری و افغان، قوانین خاصی برای حمایت از افراد آسیب‌پذیر تصویب کرده است. طبق ماده ۵۲ قانون ملی پناهندگی یونان، زنان، کودکان و خانواده‌ها باید جداگانه رسیدگی شوند و بازداشت آن‌ها محدود باشد.
همچنین یونان متعهد است به افراد آسیب‌دیده‌تر حواس بدهد. به‌عنوان مثال، از سال ۲۰۲۰ دیگر نمی‌توان کودکان بی‌سرپرست را به صرف ورود غیرقانونی بازداشت کرد.
در زمینه دیپورت، سیستم مهاجرت یونان به افرادی که در صف پذیرش ثبت شده‌اند، عمدتا امکان ماندن می‌دهد.
بازگرداندن یک پناهجو به کشور مبدأ حتی اگر درخواستش مردود شود، نیازمند صدور احکام قضایی متعدد است و مشمول کنترل‌های سخت است. به عبارت دیگر، یونان نیز هرگز به‌سادگی «دیپورت پناهجو» را اجرا نمی‌کند، به‌خصوص اگر موردی از شکنجه یا خطر مرگ مطرح باشد.
اگرچه گزارش‌های بین‌المللی انتقادهایی درباره وضعیت مرزهای دریایی یونان داشته‌اند؛ اما با این حال دولت قانونی شانس تجدیدنظر را برای درخواست‌کنندگان محفوظ می‌دارد. در واقع، می‌توان گفت یونان نیز تحت قوانین اتحادیه اروپا یک کشور «بدون دیپورت فوری» برای افراد با پروفایل آسیب‌پذیر محسوب می‌شود.
۱۰. انگلستان؛ محدودیت‌ها با استثناهای انسانی برای دیپورت
انگلستان از سال ۲۰۲۰ از اتحادیه اروپا خارج شد ولی هنوز خود را ملزم به کنوانسیون ژنو و مقررات بین‌المللی پناهندگی می‌داند. این کشور سیاست‌های سختگیرانه‌ای علیه مهاجرت غیرقانونی به‌خصوص طرح‌های اخیر برای صدور ویزای پناهندگان به رواندا دارد. اما حفره‌های حقوقی نیز هست.
حدود ۶۷٪ ایرانی‌ها در نخستین نوبت پرونده در انگلستان هستند که در صورت تایید پرونده‌شان توانایی ماندن دائم را پیدا می‌کنند. در موارد رد درخواست، فرد هنوز می‌تواند از حق اعتراض و دادرسی استفاده کند.
علاوه‌بر این، انگلستان برای برخی گروه‌های خاص استثناهای انسانی قائل می‌شود: مثل قربانیان قاچاق انسان، بیماران خطرناک، خشونت خانگی یا قربانیان تروما که ممکن است احکام اخراجشان موقتا متوقف گردد.
انگلستان همچنان به حقوق پناهجویان سیاسی و افراد نیازمند پاس‌سلامت انسانی دسترسی می‌دهد.
پس با داشتن وکیل مهاجرت ماهر در انگلستان، ارائه اسناد پزشکی و استفاده از پروتکل‌های حقوق بشری می‌توان میزان دیپورت‌شدن را کاهش دهد. در واقع، انگلیسی‌ها ضرب‌المثل «Keep Calm and Carry On» را دارند که شاید به پناهجویان یادآوری کند در مقابل فشار اداری آرام و به مراحل قانونی امید داشته باشند.
با این وجود توصیه حامی مهاجر، بهره‌مندی از مزایای کار انگیس مانند ویزای اسکیل ورکر انگلیس یا تحصیل در انگلستان است.
۱۱. پرتغال؛ روند پناهندگی انسانی با تاخیر در اجرای دیپورت
پرتغال یکی از کشورها بدون دیپورت است که به دلیل رویکرد انسانی نسبت به پناهجویان و احترام به کنوانسیون ژنو، به‌ندرت اقدام به دیپورت فوری می‌کند.
در بسیاری از موارد، پناهجویان می‌توانند تا پایان مراحل بررسی پرونده و حتی تجدیدنظر، در خاک پرتغال بمانند. قوانین پرتغال اجازه می‌دهند که اگر پناهجو از کشور ناامن آمده باشد یا خطر جدی برای جان او در کشور مبدأ وجود داشته باشد، اجرای حکم بازگشت اجباری متوقف شود(تعلیق دیپورت).
همچنین اگر فرد در پرتغال کار یا خانواده داشته باشد، شرایط اخراج سخت‌تر می‌شود.
براساس گزارش کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل (UNHCR)، پرتغال در سال‌های اخیر میزبان هزاران پناهجو از کشورهای سوریه، افغانستان و ایران بوده و میزان اخراج مهاجر بسیار پایین بوده است.
پناهجویان ایرانی در پرتغال اغلب به دلیل نبود توافق دیپلماتیک برای بازگرداندن، در کشور می‌مانند؛ حتی اگر پرونده‌شان رد شود.
۱۲. نیوزیلند؛ تاکید بر حمایت انسانی و محدودیت‌های قانونی دیپورت
ضرب‌المثل محلی «He tangata, he tangata, he tangata» در نیوزیلند می‌گوید «مردم، مردم، مردم» که نشان‌دهنده اهمیت انسان‌محوری در سیاست‌های مهاجرتی این کشور است.
نیوزیلند با سیستم پناهندگی مستقل و احترام کامل به حقوق بشر، یکی از کشورهایی‌ست که روند دیپورت پناهجو را سخت و زمان‌بر کرده است. اگرچه تعداد پذیرش پناهنده در نیوزیلند محدودتر از اروپا بوده اما کیفیت حمایت‌ها و ملاحظات انسانی بسیار بالاست.
در صورت رد پرونده، پناهجو می‌تواند تجدیدنظر کند، و اجرای حکم دیپورت معمولا با تعلیق مواجه می‌شود. همچنین در موارد پناهنده سیاسی یا خطر واقعی برای جان و سلامت فرد، دولت نیوزیلند به هیچ وجه اجازه دیپورت نمی‌دهد.
طبق داده‌های رسمی دولت نیوزیلند (Immigration NZ)، این کشور در سال‌های اخیر به‌طور متوسط حدود ۱۰۰۰ پناهنده در سال پذیرش داشته که درصد بسیار کمی از آن‌ها دیپورت شده‌اند.
قانون دوبلین چیست و چگونه باعث دیپورت می‌شود؟
قانون دوبلین (Dublin III) یکی از مقررات اتحادیه اروپا برای پناهندگی است که مشخص می‌کند کدام کشور عضو مسئول رسیدگی به درخواست پناهندگی فرد است. طبق این قانون، معمولا اولین کشور ورود فرد (یا کشوری که ویزای موقت داده) مسؤولیت پرونده را بر عهده دارد.
اگر پناهجویی ابتدا وارد یونان شده و سپس به آلمان برود، طبق قانون دوبلین، آلمان می‌تواند او را به یونان بازگرداند؛ زیرا کشور نخست ورود او یونان بوده است. بدین‌ترتیب دیپورت پناهجو از کشوری مانند آلمان یا سوئد، براساس قاعده نقل‌و‌انتقال دوبلینی صورت می‌گیرد.
هدف دوبلین ایجاد سازوکار شفاف است؛ اما در عمل معمولا باعث اخراج‌های به‌ظاهر قانونی می‌شود. هر کشور موظف است درخواست پناهندگی را بررسی کند و در صورت رد، فرد را در فرآیند بازگشت قرار دهد.
البته دوبلین امکان اعتراض و تعلیق موقت دیپورت را نیز داده است؛ اما بسیاری از پناهجویان ناآشنا به این پیچیدگی‌ها درنهایت مجبور به بازگشت می‌شوند.
به‌عبارت ساده، «قانون دوبلین چیست؟» پاسخ این است که قواعدی برای اشتراک مسئولیت در پذیرش پناهجویان است که نتایج آن معمولا انتقال افراد به اولین کشور ورودشان در اروپا است.
این مکانیزم، به‌ویژه در بحبوحه بحران ۲۰۱۵، انتقادهای زیادی به همراه داشت؛ چون پناهجویان را از امکان انتخاب آزاد سرنوشت محروم می‌کند.
چطور از دیپورت شدن جلوگیری کنیم؟ نکات کلیدی برای پناهجویان جنگی
برای جلوگیری از دیپورت شدن، پناهجویان باید آگاه و پیگیر حقوق خود باشند. نکات زیر به خصوص در کشورهای اروپایی اهمیت دارد:
- ثبت درخواست پناهندگی سریع: بلافاصله پس از ورود به کشور مقصد، درخواست پناهندگی خود را ثبت کنید. تا زمان بررسی نهایی، معمولا نمی‌توان شما را اخراج کرد.
- جمع‌آوری مستندات: شواهدی از خطرهای موجود مثل ادله شکنجه، تهدید سیاسی، شهادت مبارزان حقوق بشر و مدارک هویتی را آماده داشته باشید.
- استفاده از وکیل مهاجرت: حضور یک وکیل مهاجرت خبره بسیار حیاتی است؛ او می‌تواند مراحل اداری را پیگیری کند؛ نقایص پرونده را برطرف و فرصت اعتراض قانونی (appeal) را فراهم کند.
- استفاده از قوانین بین‌المللی: به کنوانسیون پناهندگان ژنو و حقوق بشر اروپایی استناد کنید. هر کشوری موظف است شما را به مکان خطرناک نفرستد.
- اپیل و درخواست تجدیدنظر: در صورت رد درخواست پناهندگی، حتما از حق شکایت در دادگاه استفاده کنید. طولانی شدن پروسه قضایی به شما فرصت بیشتری برای اقامت قانونی می‌دهد.
- استفاده از حمایت‌های اجتماعی و سازمان‌ها: سازمان‌های غیردولتی پناهندگان و دفاتر صلیب‌سرخ می‌توانند کمک حقوقی و اسکان اولیه فراهم کنند.
- پناهنده سیاسی شدن: اگر بنابر عقیده یا فعالیت سیاسی تهدید می‌شوید، صریحا عنوان کنید که تقاضای «پناهندگی سیاسی» دارید تا حمایت ویژه کشورهای مقصد شامل حالتان شود.
- حمایت از معلولیت یا بیماری: در بسیاری کشورها بیماران مزمن یا افراد معلول و کودکان خردسال را نمی‌توان به کشور دیگری فرستاد. اسناد پزشکی و روان‌شناختی می‌تواند روند اخراج را مختل کند.
- اصلاح مدارک: از بدو ورود، تمام مدارک شناسایی را تکمیل و قانونی کنید تا دلیل قانونی برای اخراج نداشته باشند.
این نکات کلیدی در پرتو شرایط هر کشور ممکن است فرق کند؛ اما در مجموع تکیه بر حق قانونی و حمایت بین‌المللی و دنبال‌کردن مراحل قانونی بهترین راه برای نحوه جلوگیری از دیپورت است. به‌عنوان مثال، «راهنمای سازمان ملل برای متقاضیان پناهندگی» تاکید دارد که پناهجو تا صدور حکم نهایی حق اقامت دارد و می‌تواند در مقابل فرایند اخراج از خود دفاع کند.
معیارهای انتخاب کشور امن برای پناهجویان
پس از آشنایی با مفهوم دیپورت، باید معیارهایی را برای انتخاب یک کشور امن به منظور کاهش ریسک دیپورت در نظر گرفت.
حقوق پناهجویان در کشورهای مختلف
مهم‌ترین نکته در انتخاب کشور مقصد، رعایت حقوق پناهجویان در آن کشور است. این حقوق شامل امکان اشتغال، دسترسی به خدمات آموزشی و درمانی و حمایت‌های قانونی می‌باشد.
قوانین مهاجرت و پناهندگی
برخی کشورها قوانین مهاجرتی سخت‌گیرانه‌تری دارند، در حالی که برخی دیگر روند ساده‌تر و حمایت‌های بیشتری را برای پناهجویان فراهم می‌آورند. انتخاب کشوری با قوانین حمایتی و روندهای قانونی مناسب، نقش تعیین‌کننده‌ای در تضمین امنیت و اقامت پناهجویان ایفا می‌کند.
نتیجه‌گیری؛ کدام کشور برای شما مناسب‌تر است؟
انتخاب بهترین کشور بدون دیپورت برای پناهندگی به شرایط شخصی شما (ملیت، تجربه سیاسی، وضعیت خانوادگی) بستگی دارد. کانادا با سیستم فوق‌العاده محافظتی‌اش اغلب نخستین گزینه است؛ اما باید هزینه مکانیسم‌های پیچیده اداری آن را پرداخت.
کشورهای اروپایی مانند آلمان و فرانسه حمایت‌های بین‌المللی قوی دارند؛ اما احتمالا با مراحل اداری روبه‌رو هستند. در کشورهای کوچک‌تر مانند نروژ، بلژیک، سوئد و هلند سطح زندگی بالا و جامعه حمایت کننده است؛ ولی برخی محدودیت‌های مهاجرتی جدید اعمال شده‌اند. قانون دوبلین نشان می‌دهد که ورود به کدام کشور اروپایی اولویت دارد؛ اگر به کشور خاصی مثل یونان یا ایتالیا پناه برده باشید، در کشورهای دیگر اروپا معمولا می‌خواهند شما را به آنجا برگردانند.
درنهایت، برای پناهندگی بدون دیپورت بهترین کار این است که به حقوق خود مسلط باشید. کشورهای بدون دیپورت وجود مطلق ندارند؛ اما با انتخاب دولت‌های طرفدار پناهندگی انسانی (convention-refugee friendly) و استفاده از امکانات حقوقی می‌توان احتمال اخراج را به حداقل رساند.
در پایان، پیشنهاد حامی مهاجر، دوری از پناهندگی و استفاده از سایر روش‌های مهاجرتی است. روش‌هایی که با کمک آن می‌توانید موقعیت‌های کاری و تحصیلی بهتری در آینده داشته باشید تا مطابق عقیده فرانسوی‌ها، فرصت‌ها خودشان را به شما نشان دهند. اگر پرونده‌تان ویزای کاری و اقامت شما کامل باشد، حقوق‌تان محترم شمرده می‌شود و هر کشوری می‌تواند برای شما امن و مناسب باشد.
برای ارتباط با حامی مهاجر در روزهای کاری تماس بگیرید.
سایت‌هایی که به‌عنوان منابع این مقاله استفاده شده‌اند.
- help.unhcr.org
- irb-cisr.gc.ca
- osw.waw.pl
- asylumineurope.org
- unhcr.orgunhcr.org
- government.nl
- worlddata.info
- migrationobservatory.ox.ac.uk
- home-affairs.ec.europa.eu
سوالات متداول
در ادامه سوال‌هایی که ممکن است درباره کشورهای بدون دیپورت داشته باشید را می‌خوانید.
کدام کشورها بیشترین حمایت را از پناهجویان بدون دیپورت دارند؟
کشورهایی مثل کانادا، فرانسه، سوئد، آلمان و نروژ با اجرای اصل عدم بازگرداندن اجباری (non-refoulement) و رعایت کنوانسیون ژنو، در بیشتر موارد از دیپورت پناهجویان جلوگیری می‌کنند.
آیا پناهجویانی که پرونده‌شان رد شده هم می‌توانند مانع دیپورت شوند؟
بله؛ در بسیاری از کشورها امکان اعتراض به رد پناهندگی، تجدیدنظر و استفاده از حمایت پزشکی، انسانی یا خانوادگی برای توقف اخراج وجود دارد.
قانون دوبلین چیست و چگونه باعث دیپورت پناهجویان می‌شود؟
قانون دوبلین در اروپا مشخص می‌کند که پناهجو باید در اولین کشور ورودی خود درخواست دهد. در غیر این‌صورت، ممکن است به آن کشور بازگردانده (دیپورت) شود.
در صورت ورود غیرقانونی به یک کشور امن، باز هم احتمال دیپورت وجود دارد؟
در کشورهایی مانند کانادا یا آلمان، تا زمانی که پرونده پناهندگی شما بررسی می‌شود، ورود غیرقانونی باعث دیپورت فوری نمی‌شود. اما شرایط هر کشور متفاوت است.
آیا همه دیپورت‌ها اجرا می‌شوند یا می‌توان از آن‌ها جلوگیری کرد؟
نه؛ بسیاری از احکام دیپورت اجرا نمی‌شوند. پناهجو می‌تواند با کمک وکیل، سازمان‌های حقوق بشری، یا با ارائه مدارک جدید، جلوی اجرای دیپورت را بگیرد.
